Sponsorwandeling

Sponsoring

T-shirt

Mene-Jordaan

100op100 ?

Mene-Jordaan, Natuur.gebied in Hoegaarden/Boutersem

Bloemenrijke moerassige ruigten met kattenstaart en moerasspirea geven
een zomers cachet aan de vallei en zijn goed voor vogels. Foto Pieter Abts

Een mysterieuze naam voor een formidabel Natuur.gebied in de driehoek Willebringen-Hoksem-Meldert. Een pittoresk valleigebied met holle wegen, taluds, soorten- en structuurrijke graslanden en kabbelende beken te midden van een uitgestrekt open akkercomplex. Het Brabantse Haspengouw ten top maar dan mét biodiversiteit.

In tegenstelling tot het grootste deel van Vlaanderen kenmerkt Haspengouw zich door zijn kerndorpen aan de rand van smalle valleien en glooiende akkerlandschappen. Mene-Jordaan is dan ook een perfect voorbeeld van dit historische landschap. Dit landschap met de valleicomplexen van Molenbeek, Jordaan, Fonteinbeek, Bosbeek en Mene en de steile valleiflanken met kalkontsluitingen biedt grote mogelijkheden voor natuurversterking en natuurontwikkeling.

Lastige keienakker of kalkrijke bodem met veel
kansen voor de natuur. Foto Archief JR

Mene-Jordaan, een natuurparel in de kijker met campagne 100op100

Start van een natuurproject met ambitie

Historisch gezien was de vallei één grote gemeenschappelijke weide. De benaming ‘Vroente’ in Hoksem verwijst hier nog naar. Tot in het midden van vorige eeuw werd de vallei gehooid en beweid. Het is pas na de wereldoorlog II dat de vallei voor de landbouw in onbruik geraakt door de ingang van nieuwe landbouwtechnieken. De vallei werd voor grote delen verlaten, hooilanden verruigden en bos deed opnieuw zijn intrede in de open vallei. Drogere delen werden omgezet naar akker, de dorpsgemeenschap werd steeds minder afhankelijk van de vallei en zijn graas- en hooilanden.

Droge voedselarme graslanden hebben een zeer grote rijkdom aan bloemen
en insecten, zoals hier de beemdkroon met knautiabij. Foto Pieter Abts

In 1996 besloot de Regionale Vereniging Natuur en Landschap (voorloper van Natuurpunt Oost-Brabant) om een natuurproject met ambitie op te starten. De eerste percelen werden aangekocht en het historische beheer werd opnieuw opgestart. Op de kwelrijke hooilanden borrelde het kalkrijke en ijzerrijke water op. De natuur reageerde fantastisch op het beheer en de resultaten volgden: bloemrijke soortenrijke graslanden met pluimzegge, brede orchis, adderwortel, echte koekoeksbloem.

Het jonge gebied groeide als kool en al vlug ontstond een grote mozaïek van beheerde natuurpercelen afgewisseld met te koesteren nieuwe, meer ruigere natuur. Nieuwe broekbossen verschenen in de vallei naast (water)rietlanden en moerassige ruigten. Al vlug bleek dat de vallei meer en grotere natuurmogelijkheden bezat dan het tot dan toe toegepaste pastorale natuurbeheer.

Nieuwe kansen voor de natuur

De bodems die te steil of te nat waren voor de landbouw evolueerden tot loofbos. Op de valleiflank van de Bosbeek kocht Natuurpunt een groot deel van het Willebringenbos. Ook het boscomplex in de omgeving van de oude molen van Meldert kon definitief beschermd worden. Maar de vallei en de kansen voor natuur in de vallei waren veel groter. De steile valleiflanken met o.m. dagzomende Gobertangesteen en ook zandige ontsluitingen waren allemaal omgezet naar akker, met alle gevolgen van dien op vlak van erosie en afspoeling. Hierdoor zat de smalle vallei vast in zijn (te) enge keurslijf en had geen kans om een duurzaam geheel te vormen.

Na meer dan 20 jaar werken en actie voeren door Natuur en Landschap (nu Natuurpunt Oost-Brabant) en telkens tussenkomen bij het ene ontwerpplan en dan weer het andere structuurplan kwam in 2001 een einde aan de ruilverkaveling Hoegaarden. Toen werden in de smalle vallei van de Molen- en Menebeek 11 ha sterk hellende percelen voorzien voor de ontwikkeling van gradiënt- en bufferzones. Op deze steile flanken zorgt de Gobertagesteen voor een grote kalkrijkdom en zeer bijzondere plantensoorten, net zoals in het Natuur.gebied Rosdel even verderop in Hoegaarden. Natuurpunt zette de percelen om naar natuurgrasland met spontane opslag van struwelen zoals van sleedoorn, en naar bossen die aansluiten bij de oude bossen.

Dit alles niet zonder resultaat. In 2015 werd er na 40 jaar afwezigheid opnieuw een succesvol broedgeval van de grauwe klauwier vastgesteld. We dromen luidop van meer dan de terugkeer van een duurzame populatie grauwe klauwier. Ook de das staat op het verlanglijstje. In de vallei heeft op sommige beheerde percelen de brede orchis reeds een piek van 1573 bloeiende exemplaren bereikt en Mene-Jordaan vormt dus samen met Snoekengracht (Boutersem), Aardgat (Tienen) en Zwarte Bos (Bierbeek) ook voor dit vegetatietype een topgebied. Eén perceel herbergt zelfs de best ontwikkelde vegetatie met moeraszoutgras in het binnenland. Op andere plaatsen zijn er unieke kalktufontwikkelingen. Allemaal prioritaire habitats in de Europese Habitatrichtlijn. Spijtig genoeg werd deze vallei door een gebrek aan kennis in die periode niet bij de habitatgebieden opgenomen. Maar dit ontslaat de Vlaamse overheid niet van de verplichting deze prioritaire habitats in stand te houden.

Met de steun van campagne 100op100: meer beleefbare natuur in beleefbaar landschap

Mene-Jordaan heeft nog veel extra kansen voor ontwikkeling van topnatuur. Europese topnatuur zoals we ook konden ontwikkelen in Rosdel. Voor het deel van het gebied dat valt onder de lopende ruilverkaveling Willebringen zijn de krijtlijnen uitgezet in het goedgekeurde structuurplan. Het komt er nu op aan om de stap te zetten van goedgekeurd plan naar realisatie op het terrein. Van natuur op papier naar natuur in het veld. In het ruilverkavelingsplan is opgenomen dat de zuidgerichte hellende flanken worden omgezet naar natuur en toegevoegd aan het natuurgebied.

Vooral het Pertseveld en de omgeving van het Willebringenbos (Hoksem) en de Zegelberg (Oorbeek-Kumtich) zijn de twee meest potentierijke deelgebieden met kalkrijke valleiflanken waar een realisatie van een nieuw Rosdel tot de mogelijkheden behoort.

Het natuurgebied Mene-Jordaan verken je best te voet langs kleine paadjes kronkelend door bos en weide, langs diepe holle wegen en langs vele punten met prachtige panoramische vergezichten.

Het aangeduide wandelcircuit van de Mene-Jordaan wandeling start aan de kerk in Meldert.

Maar je kan natuurlijk ook meedoen aan de sponsorwandeling in het kader van de campagne 100op100 opgezet door Patrick en Filip ten voordele van de Mene-Jordaanvallei, en dit op zondag 18 maart.

Voor meer info: www.facebook.com/100op100

Like & volg ons, we worden er met z’n allen beter van!