Aan de bronnen van de Velpe
Molensteen-Hazenberg (Opvelp - Bierbeek)
Vertrek: Cultureel Centrum De Velpe (Opvelp-Bierbeek). Parkeren aan het centrum. LIJNbus 6 Wijgmaal - Leuven - Meldert. Bushalte aan het Cultureel Centrum. Info: 02/526 28 28.
Afstand: 9 km; verkorting: 6 km
Topografische kaart: NGI 32/7-8 (1/20.000)
Hoe te bereiken?
Via E 40, afrit Boutersem. Na de afrit Boutersem richting Bierbeek kiezen en volgen tot aan het kruispunt in Opvelp. Daar naar links de Hoegaardse steenweg nemen. Op de hoek met de eerste zijstraat naar rechts (Velpestraat) bevindt zich het cultureel centrum.
Natuurreservaten: Blauwschuurbroek (3 ha), Molensteen (1,6 ha) en Hazenberg (1,9 ha)
Daguitstap:
Voor nog meer natuur kan je terecht in de andere reservaten in de omgeving: Zwartenbos en Weterbeek (Bierbeek), Meerdaalwoud (Bierbeek), de Snoekengracht (Boutersem), de Mene- en Jordaanvallei (Willebringen-Meldert), Meldertbos (Meldert), het Rosdel (Hoegaarden). Wie liever wat cultuur snuift, kan terecht in Leuven.
Info:
Natuurpunt Oost-Brabant , afdeling Velpe-Mene bij Esther Buysmans 016/46 23 36. Toeristische info over Bierbeek op het gemeentehuis, Dorpsstraat 2, 016/46 01 75.
Info over Leuven en omgeving bij de gemeentelijke dienst, Grote Markt 9, 016/21 15 39 en VVV Leuven, Savoyestraat 4, 016/22 70 99.
Deze wandeling loopt doorheen de Velpevallei en het leemplateau daaromheen. Het gebied is doorsneden met holle wegen en droogdalen, en op de heuvels liggen verspreide bosjes. In dit nog gave landschap zijn waardevolle natuur- en cultuurrestanten aanwezig. Toch is het zaak om die natuurlijke rijkdom verder te ontwikkelen en te versterken opdat ze duurzaam zou zijn. Dat is precies wat onze vereniging al sinds 1964 probeert te doen.
De Velpe ontspringt op het grondgebied van Opvelp en mondt uit in de Demer in Halen. Door het optreden van de vroegere regionale vereniging Natuur & Landschap, nu Natuurpunt Oost-Brabant, kon indertijd voorkomen worden dat de Velpe werd rechtgetrokken. Vandaag meandert de Velpe gelukkig nog steeds en rijgt ze op haar loop een ketting van unieke reservaten als kralen aan elkaar, zoals het Molensteencomplex (Bierbeek), de Snoekengracht (Boutersem) en de Paddenpoel (Glabbeek).
Waakzaamheid blijft geboden want de ruilverkaveling Willebringen zal over het landschap van deze wandeling rollen. Een ruilverkaveling dient vooral landbouweconomische doeleinden. Daartoe neemt ze maatregelen zoals het vormen van grote, aaneengesloten kavels, het verharden van landwegen en het draineren van vochtige gronden. In het verleden heeft zij op die manier hele landschappen platgewalst, met vernietiging van de historische structuur en de aanwezige natuur. Daarom zal de vereniging er nauwgezet op toezien dat ze hier de natuur respecteert en zelfs bevordert.
1. De wandeling vertrekt aan het cultureel centrum De Velpe in Opvelp. We steken de Hoegaardsesteenweg over en lopen langs de Velpe, die is afgeboord met jonge knotwilgen. We volgen de grindweg die links wegdraait van de Velpe
Rechts ligt het historische gehucht Verbrande Toren, de bakermat van de middeleeuwse heerlijkheid Opvelp. Vroeger bestond heel de Velpevallei uit vochtige weiden met vooral pinksterbloemen. Nu zijn vele weiden omgezet in akkers.
2. Aan het kruispunt met de historische linde kan de wandeling ingekort worden. Wie wil inkorten, volgt de weg rechtdoor tot over de Velpe en volgt dan het parcours vanaf punt 7. Wie de wandeling volledig wil afwerken slaat linksaf aan de historische linde.
Hier was vroeger een 'tomme' (komt van tumulus, een Romeinse grafheuvel), vermoedelijk gelegen langs een vertakking van de Romeinse heirweg Keulen-Bavai.
3. We kruisen de Waversesteenweg (baan Opvelp-Neervelp) en komen op de Aarschotsestraat, een mooie, heraangelegde kasseiweg.
We bekijken even de berm langs de steenweg in de richting van Opvelp (links), die als gevolg van een goed maaibeheer in het kader van het bermbesluit een fraaie vegetatie vertoont in de zomer met o.a. margriet, agrimonie, bremraap.
4. Aan het laatste huis op de rechterkant slaan we straks rechts af, maar eerst lopen we nog even door tot aan de Kleinbeek, 300 m verder.
Links vooraan zien we weilanden die eens deel uitmaakten van het Blauwschuurbroek (foto links), een vroegere 'gemene' (gemeenschappelijke) weide.
In 1960 werden ze opgehoogd. Daarachter ligt nog een origineel gedeelte van het Blauwschuurbroek (3 ha), dat door Natuurpunt als natuurreservaat wordt beheerd. Het is in de lente helemaal geel gekleurd door de bloeiende dotterbloemen. Het Blauwschuurbroek herbergt de typische plantengroei van natte hooilanden: o.a. verschillende soorten zegge, veldrus, ratelaar, egelboterbloem.
Net buiten het reservaat heeft Aquafin een kleinschalige waterzuiveringsinstallatie met rietveld aangelegd om het afvalwater van de circa 200 omwonenden te zuiveren. In principe een goed initiatief, al heeft het de vereniging moeite gekost om de waterzuivering buiten het natuurreservaat te houden en werkt het stationnetje allesbehalve optimaal.
Van de plaats waar we staan, kunnen we iets naar rechts de historische Blauwschuurhoeve en in de verte de Tienmeelhoeve en de Katspoelhoeve zien. De eerste en de laatste zijn voorbeelden van oude vierkantshoeven, verbouwd in de 18 e eeuw.
5. We keren terug tot aan het huis en volgen verder de Aarschotsestraat, die parallel loopt met de Kleinbeek, tot waar de beek de baan kruist. Daar nemen we de aardeweg rechts.
Vroeger had dit gebiedje een zeer rijke voorjaarsflora: slanke sleutelbloem, keverorchis, eenbes, koekoeksbloem. Achter de knotwilgen ligt een moerassig weilandje met dotterbloem en riet. Vijftien jaar geleden kwam hier nog brede orchis voor. Omdat het terrein niet langer wordt gehooid, is die intussen verdwenen.
6. Opnieuw steken we de Waversesteenweg over. Nu zijn we in het historische gehucht Molensteen, met watermolen en hoeve. We volgen de bochtige weg tot aan de Velpe en lopen rechtsaf mee met de Velpe.
In de Velpe is een rijke watervegetatie te zien met o.m. waterkers. Opvelp is al enkele jaren voorzien van een afvalwatercollector, zodat het rioolwater niet meer in de Velpe terechtkomt. In de vallei links liggen een reeks vijvers. Met wat geluk zien we hier een blauwe reiger, een aalscholver of een waterhoen en met nog meer geluk zelfs een ijsvogel.
7. We komen aan een T-splitsing. Wie van het gehucht Molensteen komt, slaat aan de splitsing linksaf. Wie het verkorte tracé volgt en van punt (2) komt, gaat rechtdoor.
Het prachtige gave valleilandschap vóór ons reikt tot Opvelp. De natte en vochtige weiden worden doorsneden door de kronkelende Velpe en de Vloedgracht, en zijn afgeboord door het Molenbos op een steil talud.
De Vloedgracht is een aangelegde ontwateringsgracht die het opstijgende grondwater opvangt en afvoert. Aan de rand van het talud van het Molenbos ontspringen heel wat bronnen. In het kader van de ruilverkaveling Willebringen zou hier aan actieve natuurontwikkeling met vernatting moeten gedaan worden.
8. Rechts van ons ligt het Molensteenbos We kunnen even van het tracé afwijken en via het paadje een kijkje gaan nemen in het bos om dan op onze passen terug te keren en de wandeling te vervolgen.
Het Molensteenbos werd een drietal jaren geleden aangekocht door Natuurpunt en wordt beheerd als natuurreservaat. Het heeft een prachtige voorjaarsflora met onder meer bosanemoon, gele dovenetel, dag- en avondkoekoeksbloem, grote muur en aronskelk. Ook de zeer zeldzame eenbes (zie foto) komt hier voor. Aansluitend bij Molensteenbos zou aan bosuitbreiding kunnen gedaan worden zodat tegelijk ook de rijke plantengroei beschermd wordt tegen het inspoelen van leem en meststoffen.
Voor we de holle weg in stappen zien we links twee taluds met terrassen parallel aan de vallei.
Het braakliggende perceel boven het tweede terras is inmiddels eigendom van Natuurpunt. Hierop zal een typisch mozaïeklandschap met grasland, ruigte en opslag van sleedoornstruweel ontwikkeld worden. Op deze sleedoorn komt trouwens een typische vlinder voor, de sleedoornpage.
9. We volgen de holle weg die door het kalkrijke leemplateau snijdt.
Karakteristiek voor deze bodem is de overwoekering van de bomen met bosrank, een kalkminnende plant. Ook deze holle weg zou veel aan belang winnen als hij voorzien werd van een bufferstrook, zoals die in de ruilverkaveling Hoegaarden onder onze druk voor een aantal waardevolle holle wegen gerealiseerd werd.
Wellicht horen we hier de zang van de geelgors. De geelgors is een typische vogel voor het heggen- en hollewegenlandschap. Vroeger kwam hij overal in Vlaanderen voor, maar nu staat hij op de rode lijst van de met uitroeiing bedreigde vogelsoorten. In dit gebied komt hij nog frequent voor. Reden genoeg om in de ruilverkaveling extra beschermingsmaatregelen te nemen door alle holle wegen, taluds en andere lineaire landschapselementen te versterken.
10. Waar we uit de holle weg komen, ligt voor ons een uitgestrekt leemplateau. Links zijn in de verte twee Haspengouwse hoeven van Neervelp te zien. We gaan rechtdoor, dwars door het leemplateau.
In dit veld zijn ongetwijfeld typische akkervogels te zien of te horen, zoals veldleeuwerik, gele kwik en kievit. Met wat geluk horen we de kwartel en een geoefend oog kan zelfs een jagende bruine kiekendief aan de horizon zien. Tot voor enkele jaren zag je hier ook de graspieper. Nu is die soort praktisch volledig uit het akkergebied verdwenen. Ook de veldleeuwerik, die tierelierend hoog in de lucht hangt, is veel zeldzamer geworden. De gemeenschap van de akkerdieren, waartoe ook de patrijs behoort, is zeer moeilijk te beschermen. Een oplossing zou zijn indien bij de ruilverkaveling stroken en akkerperceeltjes met kruiden konden voorzien worden.
11. We stappen verder tot we aan een klein kasseiweggetje komen. We volgen dit in de met struiken en bomen begroeide holle weg tot aan het eerste kruispunt, waar we rechts afslaan. Hier verlaten we de historische weg om terug over het plateau te stappen in de richting van de steenweg van Opvelp naar Meldert.
Aan de linkerkant ligt een archeologische site met in de ondergrond overblijfselen van een Romeinse nederzetting. De begroeiing op de wegberm bestaat uit warmteminnende soorten zoals geel walstro.
12. Na circa 200 meter slaan we linksaf, een nog kleinere veldweg in.
Nu bevinden we ons volledig op het akkerplateau en in het kerngebied van de grauwe gors, een absoluut te beschermen soort die hier nog veelvuldig voorkomt. Luisteren naar het typische zanggeluid van vallende sleutels is de boodschap. Ook de veldleeuwerik en de gele kwik moeten waar te nemen zijn. Deze weg zou in het kader van de ruilverkaveling een ontsluitingsweg met twee smalle stroken beton van elk een meter kunnen worden. Voor de akkervogels is het immers belangrijk dat op en naast de weg een grasstrook aanwezig is.
13. We komen aan de steenweg van Opvelp naar Meldert, die we oversteken.
Net voor het kruispunt passeren we een meidoorn waarin een ijzeren kruisje vergroeid is. Dit is de plaats waar in de 15 e eeuw de ter doodveroordeelden aan de burgemeester van Tienen uitgeleverd werden. Aan de overkant wacht ons de Moordenaardseweg. Hij ontleent zijn naam aan het feit dat in de 13 e eeuw één van de zonen van de heer van Opvelp hier werd vermoord. Eerst is het een kruidenrijke holle weg met soorten als wilde tijm en beemdkroon. Verderop wordt het een zeer diepe holle weg met een boskarakter. We treffen er een typische bosflora aan, met ondermeer prachtig bloeiende aronskelken. Door het omploegen van de bovenkant van de holle weg zijn er enkele omvangrijke erosiedoorbraken in de bermen ontstaan. Dat toont de noodzaak aan om holle wegen op de schouder met een gras- of struikenstrook te 'bufferen'.
14. Aan de eerstvolgende T-splitsing kan je de wandeling wat inkorten. In dat geval sla je rechts af. Als je de Hazenberg (foto rechts) met zijn uniek panorama tot aan het Meerdaalwoud en over het plateau van Bevekom tot Sluizen wilt zien, dan ga je linksaf, om daarna op je stappen terug te keren.
De zuidelijk georiënteerde berm links is met bosrank begroeid. De holle weg verderop is begroeid met ondermeer eikvaren.
15. Boven in de holle weg kom je rechts aan een ijzeren hek dat toegang geeft tot een hellend grasland.
Dat is de Hazenberg, een reservaatje dat door Natuurpunt beheerd wordt. Net zoals Blauwschuurbroek was het vroeger een gemene weide. Hier heb je het mooiste uitzicht van Opvelp. De Hazenberg is een typisch droog grasland, rijk aan plantensoorten zoals bevernel, vogelmelk, biggekruid, duizendguldenkruid. Sterk opvallend is het blauw van de gewone ereprijs. Ook de spontane opslag van hondsroos oogt zeer fraai. Hier is ongetwijfeld de geelgors te horen en te zien.
16. Teruggekeerd naar punt 15, steken we het plateau over in de richting van de historische hoeve Berkenhof. Daar gaan we verder naar beneden tot aan de Velpestraat
Berkenhof behoorde tot het begin van de 19 e eeuw toe aan het Van Dalecollege in Leuven. Later bestuurden van hieruit generaties burgemeesters Opvelp. Helaas is de hoeve nu in verval. Van de schuur ontbreekt het dak. Sinds kort is de hoeve opgenomen op de lijst van de te beschermen monumenten en dorpsgezichten.
17. Aan het kruispunt met de Velpestraat nemen we rechts.
Eerst kijken we naar links waar een rij knotwilgen de overwelving van de Velpe moet goedmaken. Maar rechts genieten we van de Velpe die hier van overwelving werd gered door de vasthoudendheid van Natuur en Landschap, de voorloper van Natuurpunt Oost-Brabant.
We komen aan de historische hoeve Jezuïetenhof (18 e eeuw). De hoeve is prachtig gerestaureerd en een mooi voorbeeld van de vierkantshoeves die zo typisch zijn voor deze streek. Daarnaast bevindt zich het C.C. De Velpe, het vertrekpunt van de wandeling.
Werkten mee aan deze krant: Kern Bierbeek (Het Vossenhol)
Foto's: Margriet Vos
Grafisch ontwerp en kaarten: Luc Nagels, 016/81 73 30, lucagraaf@telenet.be