Google Custom Search


Meldertbos - Een ingeslapen park

Ten tijde van Ferraris - ca. 1770

De kaart van Ferraris (1770-1776) is de eerste kaart die een mooi overzicht geeft van het gebied. De structuur van Meldert lijkt gedurende 300 jaar niet gek veel veranderd te zijn. We merken onder andere de Tramstraat op met in het verlengde daarvan de holle weg die ook nu nog naar het kasteel leidt. Daarnaast zien we de Processieweg, de kerk met het oude kerkhof, de met een walgracht omgeven pastorie, … . Ook de huidige grote boerderijen, zoals deze van André Struyf, met daarachter de ruïne van de omgrachte donjon, werden opgetekend.


De prent hierboven geeft naar eigen zeggen een beeld van het 16de-eeuwse kasteel voor de heropbouw in neogotische stijl in 1845

Meldertbos was op het einde van de 18de eeuw samengesteld uit een ‘patchwork’ van weiden, hooilanden, akkers, bos en boomgaarden. Doorheen het gebied stroomt de zuidelijke arm van de Molenbeek, omgeven door een brede, vochtige strook grasland, weiden of hooilanden. We merken ook het oude gehucht ‘Ceulen’ ter hoogte van het huidige park. In de onmiddellijke omgeving van het kasteel liggen een ‘eilandtuin’ omgeven door een gracht en een grote boomgaard van ca. 4 ha. In 1770 omvatte het domein slechts ca 6 ha bos.

Het verdwenen gehucht Ceulen

Tot ca. 1850 lag ten noordwesten van het kasteel het gehucht ‘Ceulen’. De Ceulstraet was bebouwd met een tiental smalle, omhaagde percelen met kleine langshoeves of daglonershuizen (journaliers). Met de aanleg van het Engelse landschapspark in opdracht van Adrien d'Oultremont (1828-1898, o.a. commissaris generaal van de wereldtentoonstelling in Antwerpen) werden vrijwel alle huisjes afgebroken en de tuinen en achterliggende akkers omgezet in bos. De openbare weg werd ingelijfd bij het private domein. De opdracht tot afbraak en inlijving werd door het kadaster droogweg als ‘verkoop’ omschreven. Welke mechanismen ertoe geleid hebben tien families hun huis te doen verlaten, daar hebben we het raden naar. Dat de straat van het gehucht zich echter nog steeds aftekent op recente kadaster- en topografische kaarten doet veronderstellen dat restanten van de straat nog steeds aanwezig zijn. Het huidige Keulen ligt ten westen van het oude gehucht.


huidige ligging van Keulen

Engels landschapspark - ca. 1850

Deze kaart verschilt in sterke mate van de kaart van Ferraris. De bouw van het neogotische kasteel rond 1845 door architect Vivroux en de aanleg van het Engelse landschapspark ca. 1850-1860 zijn een feit. Op een vijfhoekig blok van ca. 50 ha kwam een van de omgeving afgesloten arcadisch landschap tot stand waarin met coulissen en zichtassen een idyllische en verrassende sfeer werd gecreëerd.

Het centrale deel van het domein evolueerde tot een open parkgebied. Door uitgraving en opstuwing van de Menebeek ontstonden twee langwerpige vijvers, van elkaar gescheiden door een rotspartij en omgeven door hooiland.

De randzones werden in het oostelijk deel beplant met beuken en in het overige gedeelte met eiken. De bruine beuk naast het kasteel met zijn omtrek van ca. 5 m is waarschijnlijk even oud als het kasteel zelf. Op sommige plaatsen plantte men bomengroepen aan, zoals op drie plaatsen in het park telkens 12 bruine beuken, ook wel ‘Twaalf Apostelen’, die volgens de streekeigen traditie in een ovaal werden aangeplant.

Een groot gedeelte van de huidige plantsoenen en ook een aantal solitaire bomen zoals Sequoia (mammoetboom), Zuileik, Rode beuk, Plataan, Zilverlinde en Moerascypres dateren vermoedelijk uit de parkaanleg.
Doorheen het domein werd een tracé van kronkelige wegen aangelegd, alsook een kaarsrechte dreef tussen het kasteel en het dorp.
Hendrik Beyaert (1823-1894) is de ontwerper van o.a. de Nationale Bank van België, ook de prachtige orangerie naast het kasteel – nu kapel - is van zijn hand.

Heraanleg door Van der Swalmen ca. 1911

Het kasteeldomein van Meldert is één van de weinige gekende voorbeelden waarin Louis Van der Swaelmen zijn theorieën over tuinarchitectuur in de praktijk kon toepassen. In zijn ontwerp rekent hij af met de 19de-eeuwse romantische natuurnabootsingen. De regelmatig geordende moderne tuin, waarin een strakke vormgeving wordt gecombineerd met het pittoreske, staat voor hem model. Samen met Jean Massart was hij een van de wegbereiders van de moderne natuur- en landschapsbescherming.

De directe omgeving van het kasteel wordt gekenmerkt door een gecompliceerd geometrisch netwerk van driehoeken en rechthoeken, waarbinnen de gebouwen, de court d'honneur, de parterres, de bloemen- en moestuinen en de serres liggen. In deze zone wordt overvloedig gebruik gemaakt van hellende vlakken, trappen, haagjes, buxus- of taxuskegels, kortom het hele arsenaal van de klassieke Franse tuinaanleg.

De verder afgelegen gedeelten van het domein worden niet gewijzigd of zichtbaar beïnvloed. Naar de randen toe verliest de aanleg zijn geordend karakter in een jardin sauvage, een mont des roses en in het oude bosplantsoen.

Het ontwerp weerspiegelt ook min of meer het leefpatroon, de hobby's en sportieve belangstellingen van de opdrachtgever: een met leilinden afgezoomd court de tennis, een pelouse de jeux met een golf van 9 holes, een gymnase en een bassin de natation met een kleedcabine.

Van cultuur naar natuur - ca 1950

Vanaf de Tweede Wereldoorlog is het landschapsbeheer in Meldertbos quasi volledig stilgevallen. De graslanden naast de vijvers werden met populieren beplant en spontane bebossing trad op. Het domein gaat niet voor niets ‘Meldertbos’ heten. De verrassende zichten en de opbouw van een gesloten (zijde dorp) naar een open landschap (zijde kasteel) zijn stilaan verdoezeld geraakt. De cour d'honneur werd geasfalteerd met uitzondering van enkele grasstroken. De bloementuinen en de moestuin werden omgevormd als sportterrein.
Het park is ingeslapen, de natuur neemt het over. De voorjaarsflora neemt een sterke uitbreiding en er komen ook zeldzame bosvogels tot broeden. Als je ‘s avonds goed luistert hoor je de roep van de bosuil tot ver buiten Meldertbos. In 1992 startte Natuurpunt met het beheer van een klein deel van het park, nadat er in de jaren ’80 al veel van de eeuwenoude eiken gesneuveld waren. Ondertussen is het park beschermd net zoals het kasteel, de orangerie, het zwembad en het kleedhokje.